Een theorie over praktijken
Een normatief praktijkmodel voor zorg, sociaal werk en onderwijs.
Auteurs: Henk Jochemsen, Roel Kuiper en Bram de Muynck
Uitgever: Buijten & Schipperheijn (www.buijten.nl)
ISBN: 90 5881 24 2
Prijs € 12,70
Een beroepsopleiding volgen betekent niet alleen boekenwijsheid opdoen (theorie), maar is ook een inwijding in de specifieke praktijk van beroepen. De kneepjes van het vak worden geleerd - soms letterlijk afgekeken - van de mensen die ervaring hebben in een beroepspraktijk. Beroepen hebben hun beddingen in praktijken. Dit inzicht is niet nieuw en toch werd er de afgelopen decennia opnieuw intensief nagedacht over de aard van de beroepspraktijken. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de behoefte in een complexe samenleving met haar veelheid aan functies, taken en rollen de verschillende beroepspraktijken goed te kunnen definiëren en legitimeren. Beroepen veranderen en er is voortdurend reflectie nodig op de eisen die het beroep stelt aan mensen die dat beroep uitoefenen. Om hiervan een voorbeeld te geven: in de afgelopen decennia zijn ethische afwegingen in vrijwel alle beroepen steeds belangrijker geworden. Artsen, verpleegkundigen, verzorgenden, hulpverleners en onderwijsgevenden worden in onze samenleving veel scherper op dit punt bevraagd. Dit leidt tot handelingsonzekerheid en opstellen van regels. Denk bijvoorbeeld aan de regels rond levenseinde en levensbegin in de zorg. Er gelden tal van protocollen en codes die verantwoord gedrag van de professional sturen. Reflectie op beroepen en beroepspraktijken is dus op een nieuwe manier actueel geworden. Geen professional, ontkomt er aan goed na te denken over de context waarin zijn of haar beroep zich ontwikkelt. De laatste jaren is een model ontwikkeld dat aangeduid wordt als ‘het normatieve praktijkmodel”. Het normatieve praktijkmodel is ontworpen om de aard van de beroepspraktijken te begrijpen. Het praktijkmodel is zelf een stukje theorie over de beroepspraktijk. De auteurs hebben de opvatting van Brits-Amerikaanse filosoof Alisdair MacIntyre als leidraad genomen voor hun theorie. Iedere beroepsbeoefenaar wordt gedreven door het streven zowel te groeien in kwaliteit alsook dat hij doeleinden en waarden wil realiseren. Beroepsbeoefenaren willen niet alleen betere professionals worden, maar willen ook dat hun professionele werk effectief is en een groeiende betekenis mag hebben. Duidelijk mag zijn dat een praktijk een traditie kent, een samenwerkingsactiviteit is, en vorm krijgt door toepassing van specifieke waarden, regels en deugden die eigen zijn aan het beroep. Het is helder dat een beroepspraktijk altijd een samenspel is van tal van normatieve aspecten die zich manifesteren in het menselijk handelen. We hebben te maken met normen die van primair belang zijn en van secundair belang; Er zijn regels die aangeven hoe een beroepshandeling moet worden uitgevoerd, (hoe voer ik een goed gesprek, hoe verbind ik een wond.) Er zijn ook waarden die aangeven welk belang het beroepshandelend heeft voor de samenleving (welk maatschappelijk belang wordt gediend, welk probleem wordt opgelost?) Er zijn voorwaardelijke factoren (de aanwezigheid van geld, goede opleidingsmogelijkheden, er zijn ethische protocollen die expliciet zijn vastgelegd, en er zijn kwaliteitscriteria (‘standards of excellence’) die lang niet altijd expliciet zijn vastgelegd. Hoe moet dit samenspel van normatieve gezichtspunten worden begrepen? Wat moet hierin nu voorop staan voor de professional?
De auteurs zijn er in geslaagd een heldere beschrijving te geven van wat fundamenteel voor en goede beroepsuitoefening is. Naast het beheersen van technieken, methodieken, vaardigheden, handelingsvoorschriften dient de beroepsbeoefenaar zich zeer bewust te zijn welke dienst hij wil verrichten aan anderen, aan de samenleving als geheel. Daarom vraagt het normatieve praktijkmodel naar de normen die kwalificerend zijn voor een specifiek beroep. De auteurs vragen uitdrukkelijk in het beroepsmatig handelen aandacht te schenken aan het morele aspect van handelen. Dit betekent niets anders dan dat we goed hebben te doen aan onze medemens. Dit goeddoen kan betekenen: de inzet voor genezing, de inzet om mensen zo min mogelijk te laten lijden, de inzet voor sociale harmonie. Maar we moeten dit ook goed doen. Het is een verademing in deze tijd van efficiënt werken, kostenbeheersing om dit geluid nog eens duidelijk te horen. Met dit boekje hebben de drie auteurs, die als lector verbonden zijn aan drie verschillende hogescholen, bewezen dat het lectoraat een duidelijke vliegwielfunctie heeft. Het boekje is zeer prettig leesbaar en getuigt van grote betrokkenheid van de auteurs bij zorg en onderwijs. Deze publicatie is aangekondigd als eerste in een reeks. Met spanning en grote belangstelling zie ik uit naar de volgende uitgaven.