Kindermishandeling en huiselijk geweld
Een ernstige en veel voorkomende bedreiging voor kinderen is kindermishandeling en huiselijk geweld. De ontwikkeling van kinderen komt onder druk te staan op ieder welzijnsgebied – lichamelijk, psychisch, ontwikkelingsbepaald, spiritueel en sociaal-cultureel – (Neuman
& Fawcett, 2011) door mishandeling of als zij getuige zijn van huiselijk geweld. Verpleegkundigen in de jeugdgezondheidszorg, op de kinderafdeling of de spoedeisende hulp hebben een belangrijke signalerende rol. Om die rol uit te kunnen voeren moeten ze vaak eerst door een proces van bewustwording en zelfreflectie heen om over de (soms persoonlijke) drempel te kunnen stappen. Verpleegkundestudenten van Viaa leren vanaf het eerste studiejaar te kijken naar mensen en gezinnen als systemen die wel of niet in balans zijn, vanuit de systeemtheorie van het Neuman System Model (NSM).
In dit onderwijsblok wordt deze theorie praktischer gemaakt doordat studenten kennis maken met het Pedagogisch Balansmodel (Bakker et.al., 1998) om signalen te kunnen herkennen en af te wegen ten opzichte van de beschermende factoren in een gezin. Daarnaast leren de studenten wat de Meldcode inhoudt en hoe deze werkt vanuit een professioneel perspectief (www.huiselijkgeweld.nl) om daadwerkelijk te kunnen handelen wanneer er zorgelijke signalen vanuit een gezinssituatie zijn. Een aantal concrete leerdoelen is:
- de student kan de meest voorkomende bedreigingen in opvoedingssituaties noemen in relatie tot het pedagogische balansmodel;
- de student kent stappen van de Meldcode en kan deze doorlopen aan de hand van een casus;
- de student is zich ervan bewust hoe eigen normen en waarden en persoonlijke ervaringen haar professionele visie op kindermishandeling kleurt en kan beschrijven hoe ze vanuit haar professionele visie als verpleegkundige handelt bij (vermoeden van) kindermishandeling.
Toepassing
Tijdens een periode van tien weken leren studenten in het blok Kraam, Kind en Jeugdigen over de normale ontwikkeling van het kind, over opvoedingsachtergronden en over de rol van de verpleegkundige op het consultatiebureau, de school en de kinderafdeling. Een van die weken (40 studiebelastingsuren) besteden we volledig aan het thema Kindermishandeling en huiselijk geweld. In een blended learning-programma gaan studenten zelfstandig aan de slag met de e-learning ‘Leren Signaleren’ van Augeo (www.augeo.nl). Daarnaast leren ze in groepen op school, door werkcolleges en rollenspellen.
Dit programma is vorig jaar samen met Augeo en docenten van mbo- en hbo-scholen ontwikkeld, en getest op woordkeus, context en interactief onderwijsmateriaal. Het thema roept veel bij studenten op, zowel persoonlijk als professioneel, vandaar dat ervoor is gekozen om dit in het tweede jaar te plaatsen. Later in de studie zou een gemiste kans zijn, aangezien studenten in hun derde studiejaar vrijwel altijd stagelopen op plaatsen waar ze de geleerde kennis, vaardigheden en attitude (competentiegericht onderwijs) kunnen oefenen en inzetten. Ter voorbereiding op dit thema behandelen we tijdens het eerste studiejaar het onderwerp Seksualiteit & intimiteit.
Voorbereiding docenten
De themaweek brengt het onderwerp kindermishandeling en de taboes daaromtrent confronterend dichtbij. Toch is het van belang dat wij als opleiding niet alleen tijdens deze ene week voorbereid en alert zijn. Het is belangrijk dat alle docenten op de hoogte zijn van de Meldcode. Er zijn immers ook studenten onder de achttien of studenten met broertjes en zusjes onder de achttien. Docenten moeten zelf dus ook goed kunnen signaleren en handelen volgens de Meldcode. Om dit binnen Viaa te garanderen stelt de opleiding twee vertrouwenspersonen beschikbaar voor docenten en studenten om zo nodig de stappen van de meldcode te doorlopen.
Het is belangrijk dat de direct begeleidende docenten zich vooral inhoudelijk goed voorbereiden. Zij volgen eveneens de e-learning-module zodat ze weten waar studenten precies mee geconfronteerd worden.
We informeren in de periode voorafgaand aan de blended learning-week alle persoonlijk begeleiders (studieloopbaanbegeleiders) wanneer we starten met het thema, zodat ze voorbereid en alert zijn op signalen van studenten. Niet alleen in de onderwijsbijeenkomsten is het belangrijk te letten op de veiligheid van de studenten. De ervaring leert dat het thema ook later veel los kan maken bij studenten. Door de themaweek beseffen ze dat ze niet als professional aan de slag kunnen wanneer er persoonlijke drempels, taboes of ervaringen als een belemmering werken. Het lesmateriaal stimuleert studenten tot persoonlijke en professionele groei en ontwikkeling met tips voor verwerking en begeleiding, zoals het benaderen van de persoonlijk begeleider.
Faciliteiten
Het is belangrijk de veiligheid voor studenten te garanderen. Tijdens de werkcolleges en de rollenspellen werken we bij de opleiding Verpleegkunde tijdens alle studiejaren in kleine groepjes van maximaal twaalf studenten. Deze groepjes wisselen maar af en toe van samenstelling, afhankelijk van de route van de student. De groep van twaalf studenten trekt dus al geruime tijd met elkaar op, voor ze het onderwijs volgen. Deze veiligheid hebben studenten nodig om vrijelijk met het lastige thema te durven stoeien. We hebben er daarnaast voor gekozen om – daar waar mogelijk – het onderwijs met de voor de studenten bekendste docent te organiseren.
Blended learning vraagt om goede ict-voorzieningen en hardware op school, hoewel we in toenemende mate merken dat studenten hun eigen hardware (laptops) meenemen. Eerst werden de lessen in een computerlokaal gepland, maar dit is niet bevorderlijk voor de sfeer en openheid van de studenten. De onderwijsgroepen zijn nu meer interactief ingericht en vinden plaats in gewone lokalen. De e-learning volgen studenten in de zelfstudietijd, in de mediatheek op school of op de eigen laptop of pc. Het prettige van de al aanwezige faciliteiten voor de e-learning is dat het ook gemakkelijk is hiermee de aangereikte hulporganisaties te bereiken (zie bij Meer informatie de telefoonnummers en websites van Korrelatie en Sensoor).
Werkwijze
We hebben bewus gekozen voor een blended learning-aanpak. De opleiding werkt vanuit de principers van competentiegericht onderwijs (Pool et. al., 2001), waarin de nadruik ligt op het het leren van de student, het competent worden in een krachtige, praktijkgerichte setting. Daarnaast zijn de pricipes van probleemgestuurd onderwijs verwerkt in het onderwijs die de student aanmoedigt probleemsituaties binnen een leersituatie op persoonlijke, maar methodische wijze te benaderen (Moust et al, 1989).
Kennis biedt de opleiding aan in een aantal colleges waarin de verschillende soorten bedreigingen voor het kind vanuit het verpleegkundige perspectief worden besproken. Vanuit het medische perspectief komen de meest voorkomende doodsoorzaken bij kinderen door mishandeling of huiselijk geweld aan de orde. De vaardigheden oefenen de studenten in twee onderwijsgroepen die steeds voortkomen uit een casuïstiek (zie voorbeeld casuïstiek). Deze vaardigheden kunnen het in kaart brengen van de sociale kaart betreffen, een filmpje (zie bij Meer informatie de links naar Klokhuis) analyseren op behandelde signalen of een opvoedkundig dilemma samen van alle kanten belichten in een groepsdiscussie.
Om de attitude van studenten aan te spreken nodigen we een gastdocent uit die in de praktijk als vertrouwenspersoon kindermishandeling en huiselijk geweld werkzaam is. Met voorbeelden uit de praktijk maakt die de ernst van kindermishandeling op aangrijpende wijze duidelijk.
Voorafgaand aan de themaweek worden studenten geattendeerd op de voorbereidingsopdrachten die ze individueel gaan uitvoeren. Door deze opdrachten staan studenten stil bij hun eigen opvoeding, hun normen en waarden rondom opvoeden en hun al aanwezige kennis van en ervaring met kindermishandeling en/of huiselijk geweld. Studenten mogen de opdracht privé houden, en hoeven dit niet te delen in de onderwijsgroep. De docent gaat in de eerste onderwijsgroep wel in op de rol die je persoonlijke opvattingen en ervaringen hebben op je professie.
Toetsing
Het blok Kraam Kind en Jeugdigen wordt getoetst met een kennistoets en een casustoets. In beide toetsvormen zijn de doelen van de week over de bedreigingen voor het kind opgenomen als toetsdoelen.
Tot slot
De e-learning als onderdeel van blended learning is vorig studiejaar uitgebreid getest en positief geëvalueerd. Studenten zijn geïnteresseerd en geven aan veel te leren van het onderwijs. De opleiding is zich bewust dat de uitdaging in de persoonlijke begeleiding van studenten ligt, de verwerking rondom het onderwijs en in het stimuleren van de toepassing van het geleerde.
Voorbeeld casuïstiek Rollenspel
‘Je werkt als JGZ-verpleegkundige in een wijk met veel sociaaleconomische problematiek. Omdat een bepaald gezin je zorgen baart heb je een extra maatwerkgesprek met het gezin. Het gezin bestaat uit moeder Geesje (35), dochter Ellie (17), zoon Rik (15) en nakomertje Sammie van drie jaar.
De verschillende vaders van de kinderen zijn niet in beeld. Moeder werkt in de schoonmaakbranche en dochter Ellie moet dan op Sammie passen. Volgens moeder niet ideaal: “Pubers zijn altijd irritant”, maar helaas is het niet anders. Het valt je op tijdens het laatste consultatiebezoek dat Sammie heel stilletjes is en schrikt als je hem aanspreekt. Je bent vooral bezorgd als je ziet dat Sammie in elkaar lijkt te duiken als moeder plotseling iets uit de tas naast haar pakt. Je belt aan bij het gezin. Moeder laat je binnen.’
Een onderdeel van de voorbereidingsopdracht:
‘Iedere professional neemt zijn of haar eigen ervaringen, opvoeding, normen en waarden mee ten aanzien van opvoeden, gezonde opvoeding en gezonde relaties binnen gezinnen...
Daarom ga je in deze voorbereidingsopdracht je eigen gezin analyseren. Dit doe je aan de hand van het Neuman System Model. Analyseer je gezin als systeem uit de tijd dat jijzelf opgroeide (dus in je eigen schoolkind- leeftijd) op alle drie omgevingen (intra-, inter- en extrapersoonlijk) en benoem stressoren en hulpbronnen. Trek een (voorlopige) conclusie over de zorgbehoefte van jullie gezin in die periode op pedagogisch en opvoedkundig gebied. Neem je analyse mee naar de les…’
Na de introductiecolleges doorlopen de studenten zelfstandig de e-learning tussen de onderwijsgroepen door. In de laatste onderwijsgroep bieden we reflectieve en evaluatieve verwerkingsopdrachten aan, zoals het ontwerpen van een persoonlijk meldcodestappenplan om de verworven competenties te borgen.