Boekje

Tijdens het sollicitatiegesprek voor mijn huidige functie krijg ik de verrassende vraag of het boekje Verleiden tot leren in het werk op mijn CV nog actueel is? Met een grote glimlach, noem het weemoed, denk ik terug aan de redactie bestaande uit Ans Grotendorst, Ineke van Aken, Bert van Veldhuizen en mijzelf. Alle deelnemers aan het gelijknamige V&VN Opleiders jaarcongres 2007(!) ontvingen destijds een exemplaar. Hoe dachten we in 2007 over leren op de werkplek? Hoe dachten we over een goed leerklimaat? Wat vonden we jaarcongreswaardig? En wat waren de hot topics op het gebied van leren in 2007, die we opnamen in de congresbundel? Getriggerd door de actualiteitsvraag, snor ik het boekje op en begin te lezen.

Ans Grotendorst beschrijft in het eerste hoofdstuk de ontwikkeling in vogelvlucht van de opvattingen over leren en werken. Zo waren de jaren vijftig en zestig optimistische jaren. De Tweede Wereldoorlog is voorbij. Alles is maakbaar en planbaar. Het denken over leren, opleiden en werken weerspiegelt dit. Van complexe werkzaamheden worden nauwgezette taakanalyses gemaakt en omgezet in leerdoelen. Leren wordt gezien als programmeren van gedrag: het behaviorisme. In de jaren zestig tot tachtig verschuift de aandacht van uiterlijk gedrag naar innerlijk denkproces. Het denkproces als proces van informatieverwerking. Er ontstaan didactische modellen en taxonomieën. Deze brengen een onderscheid aan tussen kennis, vaardigheden en attituden. Leren wordt gezien als informatieverwerking: cogniti- visme.
In de jaren tachtig, negentig gaat men uit van leren van ervaringen (pragmatisme). Leren wordt gekoppeld aan concrete ervaringen in het werk en aan reflectie. De constructivisten zijn vervolgens van mening dat de lerende op eigen, individuele wijze kennis opbouwt op basis van ervaringen. Leren wordt gezien als een actief proces, waarin de (aankomend) professional nieuwe informatie toevoegt aan de al aanwezige kennis. Dit vraagt om zelfstandigheid en zelfsturing. Tot slot zijn volgens de sociaal constructivisten kennisontwikkeling en leren steeds het resultaat van interacties tussen mensen. Leren is een sociaal proces.
Vervolgens komt Joseph Kessels aan het woord. Volgens hem hoef je studenten helemaal niet te verleiden! Je kunt ze als opleider of werkbegeleider eigenlijk alleen maar belemmeren door ze geen verantwoordelijkheid te geven, door ze niet voor vol aan te zien, door autoritair op te treden, door weinig respect te tonen, door ongeduldig te zijn of door machtsvertoon. Volgens hem is verleiden een kwestie van verbinden en het opheffen van belemmeringen. Begeleiders die zich voortdurend oordelend, beoordelend, veroordelend opstellen, belemmeren het leren. Een waarderende benadering van studenten en leerlingen werkt veel verleidelijker dan steeds maar aanzetten tot reflecteren en beoordelen. Het eerste leidt tot gehoorzaamheid en angst, het laatste tot nieuwsgierigheid en passie.
Robert Jan Simons houdt op basis van onderzoek een pleidooi voor andere vormen van leren dan via cursussen of trainingen. In de praktijk leveren deze vaak te weinig op in termen van daadwerkelijk gebruik. Impliciete kennis van zorgprofessionals zou expliciet moeten worden gemaakt, om het beter te kunnen delen. Het afspreken van piketpalen (resultaatafspraken)
noemt Simons als ondersteuningsvorm bij het leren. Met interesse herlees ik ook de hoofdstukken over Eerder Verworven Competenties (Mariet Crijns) en over het bevorderen van reflectie op het werk om leren te bevorderen (Suzanne Verdonschot). Tenslotte krijg ik weer shining eyes als ik het hoofdstuk van Fred Kortenhagen onder ogen krijg. Fred pleit vurig om opleiders in contact te brengen met hun eigen kracht en kwaliteit en noemt dit kwaliteit van binnenuit en haalt Csikszentimihaly aan uit 1999 met de term flow. Ik sla het boek dicht en mis Ans Grotendorst. Wat heb ik veel van haar geleerd. Inmiddels weet ik ook het antwoord op de vraag uit mijn sollicitatiegesprek: kennis over opleiden en leren heeft de afgelopen vijftien jaar vooruitgang geboekt, maar verleiden tot leren is nog steeds actueel!