Om medicatiedoseringen te berekenen moet de rekenvaardigheid van verpleegkundigen van goed niveau zijn. De afgelopen jaren is gebleken dat rekenen voor veel verpleegkundigen problemen oplevert. In 2010 participeerden 79 verpleegkundigen van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis (CWZ) in Nijmegen aan de scholing en toetsing medisch rekenen via een Elektronische LeerOmgeving. Wij hebben een evaluatieonderzoek verricht om inzicht te krijgen in de mening van de verpleegkundigen over de werkwijze en inhoud van de scholing en toetsing medisch rekenen. Met deze input wordt uiteindelijk voor alle verpleegafdelingen in het CWZ de scholing en toetsing ontworpen en geïmplementeerd. De scholing en toetsing medisch rekenen is door de deelnemers over het algemeen positief gewaardeerd.
Inleiding
In de dagelijkse praktijk dienen verpleegkundigen met grote regelmaat medicatie toe aan patiënten. Om medicatiedoseringen te berekenen moet de rekenvaardigheid van goed niveau zijn. De afgelopen jaren is gebleken dat rekenen voor veel verpleegkundigen problemen oplevert (Lampe, Straetmans, & Eggen, 2011; Vermaat & Weierink, 2001; Koster & de Jong, 2007). Uit onderzoek van DUO market research blijkt dat bij het toedienen van medicatie bijna 30 procent van de respondenten een rekenfout maakt (Grinsven & Westerik, 2010).
Rekenfouten kunnen grote gevolgen hebben voor patiënten. Het toedienen van een onjuiste hoeveelheid medicatie kan leiden tot ernstige schade en in het ergste geval tot de dood van een patiënt (Leistra, 1999). Veel ziekenhuizen organiseren daarom scholingen voor verpleegkundigen om de kennis en vaardigheid omtrent rekenen op peil te houden.
In het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis (CWZ) in Nijmegen wordt in het belang van veilige zorg al langere tijd aandacht besteed aan rekenvaardigheid. In 2008 legden verpleegkundigen voor de eerste keer een (papieren) rekentoets af. In 2010 participeerden vervolgens 79 verpleegkundigen aan de scholing en toetsing medisch rekenen via een Elektronische LeerOmgeving (ELO). Aangezien het CWZ op dat moment nog niet de beschikking had over een eigen leeromgeving is in samenwerking met het Catharina Ziekenhuis Eindhoven (CZE) een pilot gestart op vier verpleegafdelingen.
Doel van de scholing en toetsing medisch rekenen is het actueel houden van de medische rekenvaardigheid van verpleegkundigen. Het gebruik van een e-module leidt tot standaardisering in de werkwijze van alle verpleegkundigen in het CWZ. Zij krijgen de mogelijkheid om te oefenen en krijgen direct feedback op gemaakte vragen. Dankzij het gebruik van een e-module is het mogelijk om beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften rondom leren van elke deelnemer. Ofwel er is ruimte voor de verschillende leerstijlen. Voor het CWZ een belangrijk onderwerp gezien de patiëntgerichte strategie, waarbij aansluiten op de wensen en behoeften van de patiënt essentieel is. Niet alleen voor de patiënt is dit belangrijk maar ook voor de medewerkers. Zij moeten de kans hebben op hun eigen niveau en leerstijl te kunnen leren.
De e-module medisch rekenen bestaat uit de volgende onderdelen:
-
algemene rekenvaardigheden
-
medicatieberekeningen
-
vochtbalans
Elk onderdeel bestaat weer uit diverse onderwerpen, die doorlopen kunnen worden via een zogeheten manual (theorie en uitleg van berekeningen) en een oefentoets (vragen met feedback op de gegeven antwoorden). Voorafgaand aan de module kunnen deelnemers starten met het maken van een instaptoets, om zicht te krijgen op hun eigen rekenniveau.
De module eindigt met een eindtoets, bestaande uit twintig meerkeuzevragen.
Doel
Het doel van dit evaluatieonderzoek is inzicht krijgen in de mening van de verpleegkundigen over de werkwijze en inhoud van de scholing en toetsing medisch rekenen. Met deze input wordt uiteindelijk voor alle verpleegafdelingen in het CWZ de scholing en toetsing ontworpen en geïmplementeerd, zodat ongewenste voorvallen bij het toedienen van medicatie kunnen worden voorkomen en wordt bijgedragen aan de patiëntveiligheid.
Methode
De scholing en toetsing medisch rekenen is georganiseerd door Het Leerhuis van het CWZ. Voor het onderzoek werden 9 senior verpleegkundigen, 69 (gespecialiseerde) verpleegkundigen en 1 teamleider geselecteerd; totaal N=79. Zij werden per e-mail benaderd voor deelname aan een online evaluatie. Het evaluatieformulier bestond uit items over de werkwijze en inhoud van de scholing en toetsing medisch rekenen. Een deel van de items bestond uit stellingen waarbij de respondenten met behulp van een vierpuntsschaal konden antwoorden, variërend van geheel oneens (1) tot geheel eens (4). Daarnaast werd gebruik gemaakt van meerkeuzevragen en open vragen om de waardering van de deelnemers in beeld te brengen.
Resultaten
In totaal heeft 72 procent het evaluatieformulier ingevuld (N=56). Door de 56 deelnemers is de scholing en toetsing gemiddeld beoordeeld met een 7,2. Dit komt overeen met de positieve resultaten uit de mondelinge reacties van deelnemers, ontvangen gedurende de scholing. Vooraf is er, ter voorbereiding op de scholing en toetsing medisch rekenen, voorlichting gegeven. De aanwezige deelnemers hebben het als waardevol ervaren (zie Tabel 1). Deze voorlichting in werkoverleg en informatiebijeenkomsten was zowel gericht op de inhoud, vanwege het ‘belangrijke’ onderwerp, als op de werkwijze, aangezien de deelnemers niet of nauwelijks ervaring hadden met het werken in een ELO. Van de mogelijkheid om een toelichting te geven is geen gebruik gemaakt.
Tabel 2. Mening van de deelnemers over de stelling: ‘De voorlichting was waardevol’ (N=37)
80,4 procent (45) van de deelnemers gaf aan het werken via de ELO een prettige manier te vinden. Verpleegkundigen vonden het vooral prettig om op een zelf gekozen tijd en plaats (thuis, op het werk of beiden) te kunnen studeren.
Tabel 1. Mening van de deelnemers over de stelling: ‘Het leren via e-learning vond ik prettig’ (N=56)
75 procent (42) van de deelnemers heeft aangegeven dat de e-module voldeed aan hun verwachtingen. Daarbij is 66 procent (32) van de deelnemers van mening dat ze nieuwe kennis en vaardigheden hebben opgedaan tijdens de scholing en toetsing. Twee deelnemers beschrijven dit als volgt: ‘Het was nuttig. Zeker voor verpleegkundigen die niet dagelijks hoeven te rekenen, is het goed om dit bij te houden’. ‘De e-module is gericht op wat een verpleegkundige in de praktijk kan tegenkomen’. In overeenstemming met deze uitkomst heeft de scholing en toetsing naar de mening van de deelnemende verpleegkundigen een bijdrage geleverd aan hun professionele ontwikkeling. Alle deelnemers hebben positief geoordeeld op de stelling dat men in staat is om de geleerde kennis toe te passen in de praktijk. Driekwart van de deelnemers is het met de stelling eens en de overige 25 procent heeft aangeven het geheel eens te zijn.
Ruim 80 procent van de deelnemers heeft aangegeven dat het niveau van de instaptoets goed was (zie Tabel 2). De instaptoets was volgens 80 procent een meerwaarde voor de gehele scholing en toetsing medisch rekenen. Deelnemers merkten echter op dat alleen de score per onderdeel zichtbaar werd en dat uitleg/feedback over het juiste antwoord werd gemist, waardoor niet geleerd kon worden van fouten.
80,4 procent van de deelnemers heeft gebruik gemaakt van de theoretische uitleg en de berekeningen uit de manual. Van deze groep deelnemers heeft 66,7 procent aangegeven dat de inhoud van de manual aansloot op hun werksituaties. Vrijwel alle deelnemers (98,7 procent) waren daarnaast van mening dat de inhoud van de manual goed aansloot bij de bijbehorende oefentoetsen. Ditzelfde geldt voor de aansluiting van de manual en oefentoetsen op de verplichte eindtoets. De hoeveelheid vragen in deze oefentoetsen varieerde per onderdeel. In totaal hebben 48 deelnemers (85,7%) één of meerdere oefentoetsen gemaakt. Het niveau van de oefentoetsen werd door de deelnemers grotendeels als goed beoordeeld (zie Tabel 2). 91,6 procent van de deelnemers gaf aan dat de oefentoetsen een meerwaarde zijn binnen de scholing en toetsing medisch rekenen. Het niveau van de eindtoets werd door 76,8 procent van de deelnemers beoordeeld als goed (zie Tabel 3). Deze uitkomst is in vergelijking met de andere onderdelen lager. Tot slot is opvallend dat 42 procent van de deelnemers heeft aangegeven dat de toets vaker dan één keer in de drie jaar (huidige toetsfrequentie) gedaan moet worden om de rekenvaardigheden op niveau te houden.
Tabel 3. Mening van de deelnemers over het niveau van de instaptoets, manuals, oefentoetsen en eindtoets van de e-module
Conclusies, discussie en aanbevelingen
De scholing en toetsing medisch rekenen is door de deelnemers over het algemeen positief gewaardeerd. De conclusies met daaraan gekoppeld aanbevelingen voor een toekomstige uitrol in het CWZ zijn als volgt:
-
Deelnemers vinden de voorlichting over de werkwijze en inhoud van de scholing en toetsing waardevol. Voor toekomstige uitrol in het gehele ziekenhuis is het van belang om de deelnemers te informeren in bijvoorbeeld een werkoverleg of informatiebijeenkomst.
-
De werkwijze ‘e-module in elektronische leeromgeving’ is als prettig ervaren. Deelnemers gaven aan dat werken op basis van eigen voorkeur voor plek, tempo en manier erg prettig was. Ondanks dat het werken met een e-module regelmatig wordt gezien als één manier van leren, worden juist bij het werken met een e-module verschillende manieren van leren ofwel verschillende leerstijlen aangesproken. Voor het scholen en toetsen van medische rekenvaardigheden zou in de toekomst het werken met een elektronische leeromgeving een goed instrument zijn om in te zetten.
-
De scholing en toetsing medisch rekenen gaf een waardevolle bijdrage aan de professionele ontwikkeling van de deelnemers. De verpleegkundigen hebben kennis en vaardigheden opgefrist en zijn in staat om deze kennis toe te passen in de werksituatie.
-
Bij de ontwikkeling van de uiteindelijke/definitieve e-module medisch rekenen voor de uitrol van de scholing en toetsing in het CWZ, op basis van de e-module van het CZE die in dit onderzoek gebruikt is, is het belangrijk om rekening te houden met het volgende:
-
De instaptoets, oefentoetsen en uitleg in de manual zijn relevante onderdelen als voorbereiding op de eindtoets
-
In de e-module werd voor de deelnemers na het maken van de instaptoets alleen de score per onderdeel zichtbaar. Het is wenselijk om na het maken van de instaptoets de juiste antwoorden met uitleg/feedback te kunnen inzien. Wanneer voor deelnemers inzichtelijk is welke fouten zij hebben gemaakt zal het leereffect groter zijn (Grinsven, & Westerik, 2010).
-
Het niveau van de eindtoets werd namelijk door 76,8 procent van de deelnemers beoordeeld als goed. Deze score is in vergelijking met het niveau van de instaptoets en oefentoets lager. Een verklaring voor het lagere niveau van de eindtoets kan zijn dat een aantal vragen uit de oefentoets overeen kwam met vragen uit de eindtoets. Het is raadzaam om in de toekomst bij de ontwikkeling van de eindtoets kritisch te zijn.
-
Met de aanbevelingen van alle deelnemers is na de aanschaf van de elektronische leeromgeving door het CWZ in 2011 een eigen e-module medisch rekenen ontwikkeld waarbij de inhoud en werkwijze zijn aangescherpt en meer CWZ-specifiek zijn gemaakt. De meeste aanbevelingen uit dit onderzoek zijn verwerkt, onder andere zijn alle vragen en antwoorden voorzien van feedback en is er onderscheid gemaakt tussen oefenvragen en eindtoetsvragen. De eerste twee afdelingen zijn reeds geschoold en getoetst middels de e-module in de CWZ-leeromgeving, genaamd Brainwave. Ook in het vervolg van 2012 zal het CWZ niet stilzitten: de voorbereidingen voor het scholen van alle verpleegkundigen is in volle gang. Medisch rekenen blijft belangrijk voor de patiëntveiligheid in het CWZ!