Hoezo, kijken naar wat werkt? DOEN! De bezoekers van het V&VN-congres werd geen tijd gegund om rustig te beginnen. Het was wakker worden met Ben Tiggelaar! Na een warm welkom door Caroline Sino werd de zaal overgeleverd aan deze keynote speaker die de verpersoonlijking is van leer-KRACHT, het congresthema van dit jaar. Niet de verbeterpunten vormen de kern van het leren maar de talenten en vermogens. Een lastige benadering omdat we gewend zijn te letten op de zwakke punten bij opleiden en trainen. Na dit congres zullen in ieder geval de 400 bezoekers de kwaliteiten bij leerlingen herkennen. Dit komt zeker ten goede aan de Leer-Kracht!
Keynote
Gedragswetenschapper Ben Tiggelaar begint met een duidelijke stelling: veranderen en leren worden voor een belangrijk deel gedreven door het onderbewuste. Slechts 5% van ons gedrag is bewust gepland, de overige 95% is onbewust automatisch gedrag. We hebben last van ons onvermogen om ons gedrag te sturen. Iets weten, kunnen of iets willen, wil nog niets zeggen dat we iets DOEN, het gaat dus om zelfsturing. In het onderwijs en bij praktijkbegeleiding wordt hier te weinig aandacht aan besteed. Gedrag is de zwakke schakel tussen plannen en resultaten. Waarom mislukken zoveel leer-en veranderingtrajecten? Omdat we te veel verwachten van bewust geplande gedragingen.
Wat stuurt ons gedrag?
Automatismen bepalen dus ons gedrag. Onze primaire refexen gebeuren onbewust maar we zijn ook in staat om complexe cognitieve processen uit te voeren in het onderbewustzijn. Soms komt onze geest na een paar dagen met een briljant idee waar we in eerste instantie niet op kwamen. Problemen kunnen we daarom soms beter even laten rusten.
Hoe ontstaan die automatismen in gedrag? Het blijkt dat emoties hierbij een sterke rol spelen. Ervaringen die samenhangen met emoties van pijn en plezier worden vastgelegd in ons onderbewustzijn en worden sturend voor onze nieuwe leerervaringen. Vooral het vermijden van pijn blijkt daar een sterke invloed op te hebben. Recent neurologisch onderzoek heeft uitgewezen dat geheugenplekken beter toegankelijk zijn als ze gekoppeld zijn aan heftige negatieve emoties. Als we dit weten dan kunnen we hier in onze leerprocessen rekening mee houden. Niet de aandacht richten op het negatieve maar op het positieve. Als zoonlief thuiskomt met een rapport met allemaal dikke voldoendes en één 4 dan is de kans groter dat hij beter gaat presteren als de aandacht uitgaat naar de voldoendes dan wanneer we focussen op de 4. De zaal voelt zich erg aangesproken als Ben de vergelijking maakt met de huidige praktijk van competentiegericht opleiden. Het hele systeem gaat uit van ontwikkelpunten en veel minder van talentengebieden. Voor veel aanwezigen was het een concreet leerpunt om bij het eerstvolgende beoordelingsgesprek meer aandacht aan de sterke punten te besteden.
Hoe kun je meer sturing geven aan je gedrag
Voordat Ben ons meeneemt naar technieken voor gedragsontwikkeling, laat hij de zaal bewegen op stevige rockmuziek. ‘Dan houden we iedereen bij de les.’
Dan gaat hij in op verandervermogen. De één leert en verandert makkelijker dan de ander. Toch blijkt talent slechts beperkt een bepalende factor voor topprestaties. Met lang en veel oefenen lukt het iedereen om een topper te worden. Maar niet iedereen komt aan de richtlijn van 10.000 uur. Toch is er een alternatief. Door je in te leven in succesverhalen van anderen kun je je eigen mindset veranderen.
Uit de zaal komt het prachtige voorbeeld van een man in een technisch beroep die op z'n 46ste besluit dat hij havenmeester wil worden. Hij neemt het risico met succes en hij levert het bewijs dat zelfs ingrijpende veranderingen mogelijk zijn ondanks een gevorderde leeftijd. Dit soort verhalen geven mensen een mindset die nodig is om zelf ook tot veranderd gedrag te komen.
Dromen
De principes om gedrag te veranderen zijn eigenlijk recht toe recht aan. Stel vast welk gedrag je wilt zien, stimuleer het gewenste gedrag en voorkom terugval. De grote valkuil die we hebben is dat we ons richten op het ongewenste gedrag. In de professionele sport zijn voorbeelden van succesvolle coaches die juist de aandacht richten op de sterke punten. Hierdoor versterkt men de motivatie en het geloof in eigen kunnen. Die energie is nodig om ook de zwakke elementen te ontwikkelen.
Durven
Als je dan iets nieuws moet doen of een buitengewone prestatie moet leveren, durf je dat dan? Ben vraagt een jarige naar voren, Robbert Gobbens, de voorzitter van V&VN Opleiders. Door twee keer ‘Lang zal die leven’ te zingen, eenmaal zeer somber en eenmaal uitgelaten, probeert hij te laten zien wat het effect is van simpele technieken om kracht op te doen en je zelfsturing te verbeteren. Voorkom stress en vermoeidheid, gebruik technieken voor zelf-activatie en ontspanning, neem op tijd je beweging en let op je eigen houding, toon en gezichtsuitdrukking. Het fenomeen van de facial feedback zou later op de dag nog fink op de hak worden genomen door de heren van Piranha.
Doen
Dan komt het moment van DOEN. Je weet dat het doen van nieuwe dingen gepaard gaat met een dip vlak na het begin. Ook hier geeft Ben praktische voorbeelden en hulpmiddelen aan om mensen door deze dip heen te helpen. De boodschap is om niet te wachten maar gewoon te beginnen en ervoor te zorgen dat je met sfeer, beloning en aandacht, de context creëert om je door de dip heen te helpen. In je rol als begeleider is het belangrijk om leerlingen te betrappen als ze iets goed doen. Juist die positieve aandacht zorgt voor versterking van de motivatie en geeft energie om door te zetten.
Waarom al die moeite?
Omdat het je gewoon een erg goed gevoel geeft als je ziet dat mensen hun dromen waarmaken. Met een emotionele video van Paul Potts sluit hij zijn bijdrage af en heeft hij het thema van de dag krachtig neergezet. In de workshops en masterclasses die volgen worden de voorbeelden van Ben menigmaal aangehaald. Leer-kracht gaat over het versterken van de inspiratie en het belonen van gewenst gedrag. Als begeleider van leerlingen is het de kunst om hen hun eigen bronnen van inspiratie te laten inzien (dromen), ze te helpen bij het creëren van een lerende mindset (durven) en er te zijn als ze nieuwe spannende stappen zetten in hun professionele ontwikkeling (doen).
Ben speelt in op herkenning, geeft dichtbijhuis voorbeelden en onderbouwd dat met cijfermateriaal en onderzoeksresultaten uit de gedragswetenschap. Het tempo is hoog en de boodschap wordt met veel verschillende prikkels overgebracht. Gesterkt door interessant feitenmateriaal en een gestimuleerde wilskracht heeft iedereen zin in de workshops. Gewoon DOEN!
In de pauze vraag ik enkele deelnemers een reactie te geven op de lezing van Ben Tiggelaar. Ze vonden hem inspirerend met praktische technieken en tips, maar bij doorvragen blijkt dat het moeilijk is om de inhoud meteen in de eigen werkcontext toe te passen.
Workshops
Waarderend coachen: Leer-Kracht!
Het voorbeeld van het schoolrapport komt in deze workshop terug. We zijn geneigd in te gaan op de lage cijfers. Er is mensen wel eens gevraagd of zij iedere dag kunnen doen waar ze sterk in zijn. 80% zegt van niet! Stel je eens voor als die sterke punten wel ingezet worden. Om los te komen is de vraag aan de zaal om een opsomming te maken van de eigen sterke punten. Daarna wordt het proces uitgelegd van waarderend coachen. Aan de hand van voorbeeldvragen doorlopen de deelnemers in tweetallen de stappen Discover-Dream-Design-Destiny. Bij elke stap geeft de trainer Marieke Cornelissen eerst een duidelijk voorbeeld. Ter afsluiting vullen de deelnemers een zogenaamde Powermap in voor de ander. Samenvattend: inspirerend en positief!
De kracht van inspiratie
De zaal is het erover eens dat inspiratie een belangrijk element vormt in het leerproces. Inspiratie zet aan tot leren en het stimuleert enorm als je als student een leraar of begeleider hebt die inspiratie bij je weet op te wekken. Maar hoe? Wie ervaart men zelf als inspirerend en waarom? Het blijkt zeer persoonlijk te zijn maar mensen worden vaak als inspirerend ervaren als ze appelleren aan hogere waarden, een betere toekomst voorspiegelen of refereren aan een gedeelde moeilijke achtergrond. Hoe zit dat bij leerlingen en hoe kun je die inspirerende kracht herkennen en stimuleren? Ineke van Aken legt uit dat we veel missen als we alleen maar vakinhoudelijk met onze leerlingen bezig zijn. Door de tijd te nemen voor een gesprek over wat iemand drijft in z'n werk, kan je door goed waar te nemen zien wanneer er emotie bij komt kijken. Een leerling begint te glimlachen, pretoogjes verschijnen of nemen een actievere houding aan. Met behulp van een checklist die Monique Uytenhaage aanreikt en toelicht, oefenen de deelnemers in de workshop in tweetallen aan het gestructureerd voeren van een gesprek op zoek naar de bron van iemands inspiratie. En wat blijkt na de oefeningen? Niet alleen heeft de leerling beter zicht gekregen in zijn drijfveren maar is er ook een veel betere band ontstaan tussen leerling en begeleider. Het blijkt dat het positief waarderen van iemands kwaliteiten ook meerwaarde heeft voor degene die het geeft.
Masterclass
Waarderend en empowerend coachen: de ontwikkelingsgerichte benadering
Jikke de Ruiter slaat ook weer een brug vanuit de lezing van Ben Tiggelaar en begint met een verhaal. Moraal van het verhaal is dat je wel een doel kan hebben maar als je geen zelfsturing hebt en niet empowerd bent, je achteraf altijd het gevoel houdt dat je veel meer had kunnen bereiken of er minder voor had hoeven op te geven. Empowerment defnieert Jikke als het vermogen van mensen om een maximale controle te krijgen over hun eigen situatie. Aan de hand van het zogenaamde vorkmodel legt Jikke uit dat je als coach empowerment kan vergroten door langs vier lijnen het coachingsgesprek te voeren; de projectlijn, de zelfsturinglijn, de identiteitslijn en de lijn van het grotere geheel. Op welke wijze zo'n gesprek verloopt demonstreert ze zelf met een vrijwilligster uit de zaal. Daarna doen alle deelnemers met elkaar de oefening. Via de aanpak met het vorkmodel verbinden mensen concrete taken met hun eigen drijfveren en het grotere geheel waardoor de wilskracht wordt verstrekt en men beter sturing kan geven aan ontwikkeling.
Intermezzo met theatergroep Piranha
Ton Haas, André Besseling en Joost van der Knaap van theatergroep Piranha hebben goed opgelet bij Ben Tiggelaar. Ze laten de deelnemers in zaal weten dat het allemaal voor hun eigen bestwil is als ze met veel applaus onthaald worden. Want juist door het positieve te benadrukken zal hun prestatie alleen maar beter worden. Weliswaar komen ze eerst in een dip maar ach wat maakt het uit, slechts 5% maak je bewust mee. En besef dan ook dat de lol altijd later nog kan komen want het onderbewuste gaat door en wellicht ligt u dan vannacht nog dubbel van dit optreden. Piranha legt uit dat zij improvisatie cabaret doen. Dit betekent dat de inhoud van het publiek komt. Mocht u achteraf dan zeggen ‘het ging eigenlijk nergens over’ dan weet u in ieder geval waar dat aan gelegen heeft. Als afsluiting kon iedereen meezingen met het alleszeggende lied ‘één stapje vooruit’. Op briljante wijze pakten de heren van Piranha de eyeopeners van het ochtendprogramma op en gaven de deelnemers aan het congres energie waar normaal gesproken een afterlunchdip ontstaat.
Afsluitend
Als de kracht in de herhaling zit dan heeft dit congres zeker succes geboekt. Het heeft op een zeer professionele wijze invulling gegeven aan het begrip leren. De toon werd gezet door Ben Tiggelaar die zeer overtuigend betekenis gaf aan het thema Leer-kracht. De workshops en masterclasses belichtten zeer uiteenlopende aspecten hiervan maar hadden allemaal een duidelijke brug met de openingslezing. De hilarische Piranha-act trok het allemaal in het belachelijke, maar deed daarmee evengoed mee aan de herhaling van de boodschap. Tel daarbij het zeer uitbreide en smakelijke lunch-buffet dan is het zeker dat er volgend jaar weer veel animo zal zijn voor dit congres voor leren in de verpleging en verzorging.