In gesprek met Annamarike Seller en Kirsten Janssen

LAZ-concept voor meer zeggenschap en veerkracht zorgprofessionals

  • 7 min.
  • Interview

Het Landelijk Actieplan Zeggenschap (LAZ) maakt zich sterk voor meer zeggenschap en veerkracht van zorgprofessionals. Iets wat hard nodig is volgens programmaleider Annamarike Seller en adviseur Kirsten Janssen. Meer zeggenschap leidt tot zorgprofessionals die beter om kunnen gaan met de uitdagingen in hun werk en in de samenleving, zoals het personeelstekort, de naweeën van de pandemie, complexere zorgvragen en tal van andere maatschappelijke uitdagingen. In dit alles heeft de zorgprofessional een belangrijke stem. Reden te meer om in gesprek te gaan over dit initiatief.

Portretfoto (kleur) Annamarieke Seller en Kirsten Janssen

Wat is de aanleiding voor Landelijk Actieplan Zeggenschap?

‘Meerdere partijen in de Tweede Kamer zijn ervan overtuigd dat meer zeggenschap en veerkracht bij zorgprofessionals nodig is om grote vraagstukken aan te pakken. Daarom is er een amendement op de begroting van het ministerie van VWS aangenomen en tien miljoen gereserveerd voor dit thema. Vervolgens zijn beroeps- en brancheorganisaties zorg gevraagd om samen een plan te maken. Namens de zeven partijen hebben we een team samengesteld met collega’s uit verschillende branches in de zorg, allemaal hebben we ervaring met zeggenschap in de zorg.’

Jullie hebben grote plannen. Als je het iets kleiner maakt, wat wil je dit jaar bereiken?

‘We willen een impuls geven aan duurzame verandering. De zeven partijen zijn ook realistisch: in één jaar ga je die verandering niet realiseren. We kunnen het thema wel agenderen, bewustwording creëren en de dialoog faciliteren. Daarna zetten we in op meerjarenfinanciering.’

Wat verstaan jullie onder zeggenschap en veerkracht?

‘Onder zeggenschap verstaan we dat professionals zelf kunnen beslissen als het over hun eigen professie, over beroepsontwikkeling en inhoud gaat. Dat ze de kans krijgen om inspraak en invloed te hebben als het hun professie raakt. Het gaat dan om de dingen van vandaag, maar ook om ontwikkelingen in de toekomst. Kortom, dat ze zich uit mogen spreken over hun eigen vak, op welk niveau dan ook. Het uitgangspunt is het verbeteren van de kwaliteit van zorg, maar ook tevredenheid in hun werk. 
Met veerkracht bedoelen we dat zorgprofessionals het vermogen hebben om met eisen en uitdagingen om te gaan, met als doel dat ze zich staande houden en er misschien zelfs sterker uit komen. Het gaat hierbij niet alleen over terugveren, herstellen of coping, maar ook over leren en groeien. Wat ons betreft, is werken aan veerkracht altijd een lerend en dynamisch proces.’

Jullie deden een peiling naar zeggenschap en veerkracht onder zorgprofessionals. Wat valt op?

‘We zien dat de zorgprofessionals op organisatieniveau onvoldoende zeggenschap ervaren. Verder valt op dat bestuurders, managers en hr-professionals die geen achtergrond in de zorg hebben, de kwaliteit van zeggenschap hoger inschatten dan de professionals zelf. Zij die wel een zorgachtergrond hebben, zitten veel dichter in de buurt van de zorgprofessionals.’

Hoe komt dat?

‘Veel managers en direct leidinggevenden die de peiling invulden, komen zelf ook vaak uit een zorgteam. Zij weten hoe complex het zeggenschapsprobleem is en begrijpen wat zeggenschap betekent voor een zorgprofessional. Als je daarentegen gewend bent om zeggenschap te hebben, is het moeilijker om je voor te stellen hoe het is als je dat niet hebt.’

Wat brengt dat met zich mee qua aanpak voor die verschillende groepen?

‘We hebben verschillende focusgroepen gehouden met deze groepen. Een pasklaar antwoord om dat gat te dichten, blijkt er nog niet te zijn. Een rode draad in het programma is het voeren van de dialoog. Zowel zorgprofessionals als managers en bestuurders geven aan dat dat in de praktijk nog te weinig gebeurt. Als je nieuwsgierig bent naar elkaars perspectief en elkaars perspectief erkent, daarmee ook beter van elkaar gaat begrijpen hoe een ander zeggenschap ervaart en ernaar kijkt, dan is dat winst. Het actieplan faciliteert deze dialoog en we hopen dat het zorgprofessionals, leidinggevenden, leden van de VAR en bestuurders aanzet om elkaar vaker te spreken over onderwerpen die voor hen belangrijk zijn. Zeggenschap is namelijk geen doel op zich, het is een middel om tot de gewenste verandering te komen op belangrijke onderwerpen.’

Veel bestuurders, managers en hr-professionals noemen dat er een cultuurverandering moet komen. Wat bedoelen ze daarmee?

‘Dat binnen zorgorganisaties een cultuurverandering noodzakelijk is om verandering te bewerkstelligen, dat vinden ook zorgprofessionals. De visie op de te bewandelen weg verschilt per groep. Managers en bestuurders zien graag dat zorgprofessionals meer eigenaarschap, leiderschapsgedrag tonen, verantwoordelijkheden nemen. Zorgprofessionals hebben juist behoefte aan meer tijd en ruimte om invulling te geven aan de ontwikkeling van zeggenschap. Dat zijn echt verschillende oplossingen voor hetzelfde thema of probleem. Het is belangrijk dat de dialoog hierover wordt gevoerd.
Zeggenschap over personeelstekort gaat ook over hoe je omgaat met dat tekort. Hoe regel je dat als team? Hoe ga je om met ziekte van collega’s? Bestaat het merendeel van je team uit vaste medewerkers of zijn er veel zzp’ers? Hoeveel patiënten of cliënten heb je onder je hoede op een dag? Hierover meedenken en er inspraak in hebben is wenselijk, dit treft zorgprofessionals in hun beroepsuitoefening.’

In september 2022 konden organisaties subsidie aanvragen om zeggenschap te vergroten. Wat nemen organisaties zich voor?

‘We zien dat veel organisaties insteken op bewustwordingscampagnes, interventies om meer leiderschapsgedrag te empoweren bij professionals. Ook gaat de aandacht uit naar het ontwikkelen van zeggenschapsstructuren en inspraakorganen en het beter positioneren van de beroepsgroep. Tot slot zien we initiatieven die zich richten op het versterken van veerkracht.’

Annamarike:

Gedachten als: het kan niet of het mag niet zijn niet helpend. Als we dat blijven denken, komt er geen verandering

Er zijn al veel initiatieven. Hoe maken jullie die zichtbaar?

‘Dat doen we op onze website en LinkedIn-kanaal Zeggenschap in de zorg. We hebben de afgelopen tijd ook verschillende webinars gehouden, waarbij we een onderzoeker, een manager en een zorgprofessional uitnodigen. Elk webinar staat een thema centraal dat belangrijk is om zeggenschap te versterken. We vragen hen naar hun kennis en ervaring op dit thema, waar ze voor staan en ook waar zij mee worstelen.’

Voor zorgprofessionals kan het best een uitdaging zijn om op te staan. Welk advies hebben jullie voor hen?

‘Veel zorgprofessionals lopen tegen de huidige cultuur aan. Dat geldt ook voor de koplopers die hun nek uitsteken en soms teruggeroepen worden, niet alleen door managers of behandelaren, maar ook door het eigen team. Het is belangrijk om het gesprek aan te gaan en het bewustzijn te vergroten. Maar belangrijker nog: laat zien wat je succes is! Daar zijn we nog niet altijd even goed in. Laat zien wat het effect is van het tonen van leiderschap. Dat is leerzaam en werkt stimulerend voor anderen. Gedachten als: het kan niet of het mag niet zijn niet helpend. Als we dat blijven denken, komt er geen verandering. We zien daarbij de professionele identiteit als een belangrijk fundament. Weten waarvoor je staat als professional, zien hoe het nu is en hoe het zou kunnen zijn en daarop actie durven ondernemen. Het zou mooi zijn als professionals zich daar echt bewuster van worden. Want het perspectief van elke professional doet ertoe.’

Jullie hebben in het LAZ een leerlijn opgenomen. Hoe gaat die leerlijn eruitzien?

‘Er gebeurt heel veel op het gebied van trainingen en scholingen over zeggenschap. Dat willen we in een menukaart gaan zetten, zodat vraag en aanbod meer op elkaar afgestemd kunnen worden. Door het meer modulair aan te bieden, kunnen we maatwerk bieden.’

Kirsten:

Zeggenschap en veerkracht bij zorgprofessionals zijn nodig om grote vraagstukken aan te pakken

Wat willen jullie onze lezers meegeven?

Kirsten: ‘Mijn oproep zou zijn: Ga werk maken van zeggenschap en droom groot, maar begin klein. Je hoeft niet meteen een VAR op te richten. Je kunt ook in je eigen team beginnen. Met collega’s het gesprek voeren, is al een interventie op zich.’
Annamarike: ‘Daar heeft iedereen een rol in. Als een leidinggevende bijvoorbeeld een onderwerp ziet waarbij zeggenschap nodig is, dan kan zij ook aanmoedigen om erover in gesprek te gaan. Het maakt niet uit wie ermee begint, als je maar begint. Of je nu zorgprofessional bent, bestuurder, manager, praktijkbegeleider... Laat je horen, alleen dan verandert er iets in het systeem!’

Congres over Zeggenschap

Maandag 19 juni hebben we een congres met alle organisaties in De Fabrique in Utrecht. De komende periode presenteren we onze visie en roadmap. Dus we hebben echt iets nieuws te delen over een half jaar.

LinkedIn-groep

Er is een LinkedIngroep (Zeggenschap in de Zorg), waar alle geïnteresseerden zich kunnen aanmelden. Daar worden o.a. onze leermiddelen die ontwikkeld worden aangeboden. Factsheets, webinars, de genoemde menukaart... een hele bibliotheek met mogelijkheden.